Dobra osobiste podlegają ochronie na podstawie przepisów prawa cywilnego – osoba, która uważa, że ktoś je narusza, może dochodzić swoich praw w sądzie: żądać zaprzestania takich działań, odszkodowania lub zadośćuczynienia. W poważniejszych przypadkach, np. jeśli ktoś rozpowszechnia bez zgody czyjeś nagie zdjęcia, może dojść również do złamania prawa karnego.

Naruszenia prawa do wizerunku

Robiąc z czyjegoś zdjęcia ośmieszający mem albo publikując w sieci obraźliwy komentarz, można naruszyć czyjeś dobre imię i cześć, a także wyrządzić komuś krzywdę. Ośmieszenie i poniżenie może prowadzić np. do uszczerbku na zdrowiu. W ten sposób ucierpiał pewien policjant z Pasłęka, którego znalezione przypadkiem w sieci zdjęcie zostało przerobione na szereg memów ośmieszających stereotypowego Polaka. Ten internetowy „żart” kosztował szanowanego dzielnicowego utratę zdrowia i zaufania społeczności, w której pracował. Sytuacja odbiła się też niekorzystnie na jego dzieciach, z których drwili rówieśnicy. Niebagatelną – negatywną – rolę odegrał w tym przypadku Internet, w którym do dziś można znaleźć niezliczone kopie memów stworzonych na bazie wspomnianej fotografii.

Ofiarą naruszenia wizerunku była też pewna nastolatka z Kanady, która znalazła w sieci swoje nagie zdjęcia, a pod nimi – szereg obraźliwych komentarzy. Nagrała filmik, w którym opowiedziała o swoich emocjach i odczuciach. W odpowiedzi otrzymała kolejną falę nienawistnych komentarzy, z którą już nie umiała sobie poradzić. Ostatecznie popełniła samobójstwo.

Do takich tragicznych w skutkach zdarzeń dochodzi coraz częściej także w Polsce. Do pewnego stopnia można im przeciwdziałać: przede wszystkim publikując w sieci dopiero po zastanowieniu się, czy dane treści (komentarze, zdjęcia) nie spowodują, że ktoś poczuje się dotknięty czy poniżony (więcej o tym, jak uniknąć naruszenia czyichś dóbr osobistych przy publikacji wizerunku w lekcji „Wizerunek – jak publikować legalnie?”). Nie wolno zapominać, że wrzucając do sieci zdjęcie, traci się nad nim kontrolę. Trzeba również reagować, jeśli komuś dzieje się krzywda, np. już wtedy, gdy ktoś nagrywa upokarzającą dla kogoś sytuację.

Co robić, gdy ktoś narusza nasze prawa?

Osoba, która trafia w sieci na materiał, który jest widocznym naruszeniem dóbr osobistych jej lub innej osoby, przede wszystkim powinna zawiadomić administratora strony, na której znalazła daną treść. Wiele stron, zwłaszcza popularne portale społecznościowe, ułatwia zgłaszanie naruszeń, np. umieszczając służący specjalnie do tego celu przycisk albo formularz. Administrator strony powinien zareagować na zgłoszenie naruszenia. Ile ma na to czasu i jak może postąpić, określa zwykle regulamin danego serwisu. Zgodnie z prawem powinien działać „niezwłocznie”.

Warto pamiętać o utrwaleniu naruszenia (np. zrobieniu zrzutu ekranu), po to by móc w przyszłości wykorzystać je jako dowód. Osoba, która uważa, że jej prawo do wizerunku zostało naruszone, może domagać się usunięcia treści, a także dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia w sądzie. Niestety, droga prawna nie jest szybka i prosta – przede wszystkim ze względu na trudność ustalenia, kto ponosi odpowiedzialność za opublikowanie spornej treści – ani tania – także pod względem emocjonalnym. Nie gwarantuje też pozytywnego wyniku. Przeciwnie, wejście na ścieżkę prawną może uruchomić tzw. efekt Streisand. Określenie to pochodzi od nazwiska Barbary Streisand, której dom został ujęty na jednym z ok. 12 tys. zdjęć wybrzeża Kalifornii. Fotograf, który je zrobił, został pozwany o odszkodowanie w wysokości 50 mln dolarów za naruszenie prywatności. Pozew tylko zwiększył zainteresowanie przedmiotem sporu i więcej osób dowiedziało się, gdzie mieszka aktorka.

Nie oznacza to, że nie warto dochodzić swoich praw. Dobrze jednak zdawać sobie sprawę z trudności oraz z tego, że wyrok będzie odnosił się tylko do tego konkretnego przypadku publikacji treści, którego dotyczył pozew, i nie wpłynie na pojawianie się wpisu w kolejnych serwisach. Dlatego w sytuacjach trudnych czy upokarzających dla osoby, której prawa zostały naruszone, kluczowe jest wsparcie bliskich, zaufanych osób, które pomogą jej poradzić sobie z zaistniałą sytuacją.

Reaguj, gdy komuś dzieje się krzywda

Nie tylko wrzucanie do sieci treści naruszających czyjś wizerunek jest niewłaściwe. Klikając, lajkując, udostępniając, a nawet przesyłając innym z komentarzem „Patrzcie, jakie to okropne!”, zwiększasz popularność i zasięg oddziaływania internetowego mema i każdego innego materiału. Reakcja otoczenia może albo zatrzymać falę negatywnych konsekwencji, albo ją nasilić. Dlatego tak ważna jest reakcja świadka naruszeń:

1. Jeśli widzisz, że ktoś nagrywa filmik, który może potem posłużyć do ośmieszenia kogoś, zwróć mu uwagę, że robi coś niewłaściwego.
2. Jeśli trafiasz w sieci na falę obraźliwych komentarzy, poinformuj o tym administratora danej strony. Nie lajkuj, nie komentuj, nie przesyłaj, nawet ku przestrodze.
3. Jeśli znajdziesz w sieci zdjęcie lub nagranie intymnej sytuacji, poinformuj o tym administratora strony. W przypadku bardzo niepokojących materiałów warto też zawiadomić policję i – w przypadku natknięcia się na np. obrazy seksualnego wykorzystywania dzieci czy treści rasistowskie – Dyżurnet.
4. Jeśli znajdziesz w sieci materiał krzywdzący kogoś, kogo znasz, powiedz mu o tym i nie zostawiaj go z tym samego/samej. Zadbaj, żeby ta osoba została otoczona wsparciem bliskich. Szczególnie ważne jest, by dzieci i młodzież mogły w takiej sytuacji zwrócić się do zaufanego dorosłego.  Alicja Skoczylas

https://cyfrowa-wyprawka.org/lekcja/wizerunek-jak-chronic-swoje-prawa

Galeria